Jak chronić żerowiska

Przyczyną drastycznego spadku liczebności bociana w wielu rejonach Europy było drastyczne pogorszenie się jakości żerowisk, odpowiedzialne za brak pokarmu w odpowiedniej jakości i ilości. Tak więc dla utrzymania bociana ochrona żerowisk staje się zadaniem podstawowym. Jak już wspomniano bociany żerują w bardzo różnych środowiskach, od obrzeży zbiorników wodnych, poprzez łąki o różnej wilgotności, aż po miejsca suche i dlatego nie można wskazać jednego typu środowiska i być pewnym, że objęcie go ochroną zapewni tym ptakom warunki dalszego życia. Ochrona przyrody, jak każde działanie, wymaga konsultacji z fachowcami, ale można podać ogólne wskazówki, które może realizować niemal każdy, jak utrzymanie czystości wód powierzchniowych, zachowanie naturalnej roślinności w terenach otwartych czy ograniczenie presji rolnictwa do niezbędnego minimum.

Ochrona żerowisk w jakimś terenie musi być prowadzona przez dłuższy czas i opierać się na dobrym rozeznaniu miejscowej sytuacji. W poszczególnych gminach powinny to być kilkuosobowe zespoły, obserwujące teren przez cały sezon, a więc w skali Polski będzie to armia ludzi. W pierwszej kolejności należy wyznaczyć gdzie bociany żerują. Jeżeli są to łąki lub zbiorniki wodne można mieć nadzieję, że są to żerowiska wykorzystywane z roku na rok. Oczywiście dochodzą do tego krótkoterminowe żerowiska związane z pracami polowymi (sianokosy, żniwa itp.), ale trzeba podkreślić, że o przetrwaniu ptaków zadecydują żerowiska dostępne w okresach gdy o pokarm jest najtrudniej. W naszych warunkach są to z reguły łąki i pastwiska oraz brzegi wód. Kolejnym krokiem po wyznaczeniu żerowisk jest rozpoznanie ich jakości, co można oceniać na podstawie: częstości odwiedzania przez ptaki i liczby łowionych ofiar w ciągu określonego czasu (wskazane jest użycie lornetki). Obserwacje terenowe wskazują, że ptaki regularnie odwiedzają najlepsze żerowiska, a inne miejsca odwiedzają sporadycznie. Następnym działaniem jest rozpoznanie stopnia zagrożenia żerowiska. Należy wziąć pod uwagę zwłaszcza przeznaczenie terenu w planach zagospodarowania przestrzennego, postawę właścicieli, aktualni i planowany sposób użytkowania oraz istniejące i potencjalne zanieczyszczenia. Są to działania pracochłonne i wymagające niekiedy sporego nakładu czasu. Plany zagospodarowania przestrzennego są wykonywane dla każdej gminy z osobna, ale niemal tradycją się stało, że takie „nikomu niepotrzebne” dołki, oczka wodne lub tereny podmokłe przeznacza się na wysypiska śmieci, pod zabudowę lub na podobne cele. Często nie zdajemy sobie z tego sprawy, że pod względem przyrodniczym są to tereny najcenniejsze. Do przewidzianego w planie przeznaczenia terenów można wnosić różne postulaty i jeżeli wnioskodawcy mają właściwą dokumentację, są one często uwzględniane. Najłatwiej przekazać sugestie na etapie tworzenia planów, ale nawet później można zabiegać o ich uzupełnienie, choć jest to zwykle trudniejsze, gdyż wiąże się z dodatkowymi kosztami. Warto wiedzieć, że istnieje wymóg prawny, aby plan uwzględniał uwarunkowania przyrodnicze, a przy inwestycjach  często wymagana jest prognoza skutków przyrodniczych i na tym etapie również można uratować wartościowe tereny.

Bardziej skomplikowane bywa ułożenie stosunków z właścicielami gruntów. Niekiedy spotykamy pełne zrozumienie i nawet pewną dumę z posiadania bogatego przyrodniczo terenu, ale innym razem może to być postawa obojętna lub nawet niechętna. Tylko od opiekuna bocianów zależy czy uda się zjednać postronne osoby lub instytucje. Trzeba uznać, że nie ma możliwości działania bez wsparcia właścicieli terenu. Jeżeli aktualny sposób użytkowania terenu żerowiska nie zmieni się w przyszłości, to nie trzeba toczyć walk o jego ochronę, pozostaje jedynie pilne obserwowanie co się tam dzieje i reagowanie w przypadku zagrożenia. Zagrożeniem mogą być; zmiana stosunków wodnych, zwłaszcza melioracje odwadniające oraz skażenie terenu stosowaniem środków chemicznych, zwłaszcza trujących, w dużych stężeniach. W takich przypadkach niezbędne są pertraktacje z władzami lub właścicielami terenu. Innym zagrożeniem jest zwykłe zaśmiecenie terenu i uprzątnięcie żerowiska może stać się dobrą okazja do podniesienia estetyki naszego otoczenia i wykazania, że przyroda i człowiek mogą współistnieć w harmonii.        
Jak widać chronienie żerowisk bociana wymaga sporo pracy i serca i jest to ważne zadanie dla lokalnych społeczności. Najlepszą metodą zabezpieczenia tych terenów jest utworzenia na nich użytków ekologicznych. Jest to najniższa rangą forma ochrony prawnej, mogąca obejmować także, za zgodą właścicieli, grunty prywatne, a jej celem jest zachowanie dotychczasowego bogactwa gatunkowego, co często wymaga tylko utrzymania dotychczasowych form użytkowania. Użytki ekologiczne mogą tworzyć władze wojewódzkie (poprzez Konserwatora Przyrody) lub gminne (uchwałą Rady Gminy). Podejmując decyzję o utworzeniu użytku ekologicznego władza danego szczebla stwierdza tym samym, że jest to teren przyrodniczo cenny i powinien być chroniony.

(tekst Z. Jakubiec)

• Gdzie założyć gniazdo?
• Zmiany umieszczenia gniazd w ostatnich czasach.
• Pochwała strzechy
• Człowiek odrutował krajobraz
• Gdzie znaleźć pokarm?

• Czy wszystko trzeba meliorować?
• Chemizacja ma też strony ujemne
• Jakie szanse ma bocian?
• Ochrona bocianów
• Ochrona bocianów: jest już początek
• Jak chronić żerowiska
• Bocian biały jako gatunek wskaźnikowy i tarczowy
• Czy może być "zupa z bociana"?
• Bywają też problemy w zgodnym współżyciu.
• Nie zawsze był kochany
• Co wynikło ze współpracy z energetykami
• Co robić gdy ...
• Telemetria satelitarna jedną z najdokładniejszych metod obserwacji bocianów
• Lęgowiska bociana białego w Afryce
• Śmierć bocianich piskląt w Łasku
• Przyziemny dom bociani
• Zabójcza „moc” sznurków
• Ośrodki rehabilitacyjne dla bocianów
• Najdłuższy sznurek świata dla ochrony bocianów