Życie w sąsiedztwie człowieka (Synantropizacja)

Zasadnicze znaczenie dla bociana białego w Europie miały dwa fakty. Pierwszym, już wcześniej omówionym, było wylesienie ogromnych obszarów, podjęcie gospodarki rolnej i udostępnienie tym samym bocianowi nowych terenów. Drugim faktem było przeniesienie się bociana z miejsc pierwotnie zasiedlanych i gniazdowanie w pobliżu człowieka. W przyrodzie zdarza się, że jedne gatunki wykorzystują bezpieczeństwo stwarzane przez sąsiedztwo innych. Ochronę stwarzaną przez człowieka wykorzystał bocian biały, jaskółki i inne gatunki licznie dziś występujące w osiedlach ludzkich. Proces taki nazywa się synantropizacją, a warto podkreślić, że jest to jedyny w Europie przypadek osiedlania się w pobliżu ludzi tak dużego ptaka. Intrygujące jest ustalenie, kiedy to nastąpiło, choć od razu na wstępie należy stwierdzić, że odkrycia możliwości gniazdowania w pobliżu człowieka dokonały zapewne ptaki w różnym czasie w różnych miejscach Europy.

Jak podaje prof. Janota, najstarsze informacje pochodzą już ze starożytnego Rzymu, gdzie bocian miał mieć gniazdo na świątyni bogini zgody, Concordii. Na pamiątkę tego wydarzenia cesarz Hadrian kazał wybić specjalny medal. Tak więc przypuszcza się, że na północnych wybrzeżach Morza Śródziemnego bocian gnieździł się na budowlach i w miastach już w czasach starożytnych. Jest to bardzo prawdopodobne zważywszy, że do dzisiaj w Hiszpanii i Maroku bociany masowo gnieżdżą się w takich właśnie miejscach i to zazwyczaj w skupieniach po kilkadziesiąt par, a np. na dachu katedry w Alfaro w Hiszpanii doliczono się ponad 100 gniazdujących par. Istotne jest tu także stwierdzenie, że tereny te stosunkowo wcześnie uległy wylesieniu, a budowle i skały były i są tu do dzisiaj często jedynymi wysoko nad teren wzniesionymi obiektami. Większość informacji o gniazdowaniu bociana w obrębie osad ludzkich z naszej części Europy pochodzi jednak dopiero z  XV –XVI w. Ich źródłem są dawne drzeworyty z panoramami miast lub zamków, na których czasem zaznaczano obecność bocianiego gniazda [RAMKA].

Z  terenu Polski doniesienia o gniazdowaniu bociana w obrębie wsi pochodzą także z tego okresu. Pośrednio wspomina o tym Jan Długosz. Również  Mateusz Cygański autor naszego pierwszego dzieła ornitologicznego „Myślistwo ptasze” z 1584 r., nazywa go „ptakiem domowym”. Jednak najważniejszym dowodem jest zapis Stefana Falimirza z 1534 r. zawarty w jego zielniku, czyli podręczniku dla aptekarzy. Po omówieniu różnych medykamentów jakie można przyrządzić z bociana ( o czym będzie jeszcze mowa), napisał on: „jest też drugi bocianów rodzaj, na grzbiecie wszystek czarny, a pod brzuchem trochę białaszy, ale taczy nie lęgną się przy ludziech, ale na bagnach”. Można zatem przyjąć, że pisał on o zjawisku dobrze sobie znanym i powszechnym, a zatem gnieżdżenie bociana białego w pobliżu osad ludzkich w Polsce musiało nastąpić już znacznie wcześniej [RAMKA].

(tekst Z. Jakubiec)

• Życie w sąsiedztwie człowieka (Synantropizacja)
• Zmiany rozmieszczenia
• Bocian w Europie – wyniki ostatniego liczenia
• Od epoki lodowcowej do chwili obecnej